Finanse JST Raport Roczny 2024
Autor: PKO BP
Data publikacji: 10/04/2025
Tematyka: Ekonomia | Ochrona środowiska | Samorząd terytorialny
Link źródłowy: kliknij tutaj
Informacja prasowa: kliknij tutaj
Skopiuj link do raportu
Streszczenie
Streszczenie
W 2024 roku sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego (JST) uległa znaczącej poprawie po trudnych latach 2022-2023. Deficyt budżetowy znacznie się zmniejszył, a dochody JST wzrosły o 19,2% w wyniku jednorazowego transferu z budżetu państwa. Wydatki bieżące również wzrosły, głównie z powodu rosnących kosztów wynagrodzeń, które wzrosły o 24%.
W kontekście inwestycji, JST stają przed wyzwaniami związanymi z absorpcją funduszy unijnych oraz realizacją projektów środowiskowych, takich jak dekarbonizacja ciepłownictwa i termomodernizacja budynków. Wzrost wydatków na walkę ze zmianami klimatu planuje 56% samorządów w Unii Europejskiej.
Reforma finansowania JST, która wejdzie w życie w 2025 roku, zwiększy zależność budżetów od dochodów generowanych przez mieszkańców i lokalne przedsiębiorstwa. To może prowadzić do większych różnic w potencjale rozwojowym między samorządami, zwłaszcza w obliczu niekorzystnych trendów demograficznych.
Warto również zauważyć, że w 2024 roku dotacje z Unii Europejskiej wyniosły 12,5 miliarda złotych, co oznacza spadek o 21,9% w porównaniu do roku 2023. JST muszą zatem dostosować swoje strategie finansowe, aby skutecznie zarządzać ograniczonymi zasobami i realizować kluczowe inwestycje.
Wnioski
Wnioski
1. Wprowadzenie nowego systemu finansowania jednostek samorządu terytorialnego (JST) w 2025 roku zwiększy zależność budżetów JST od dochodów generowanych przez mieszkańców i lokalne przedsiębiorstwa, co może prowadzić do dalszego zróżnicowania potencjału rozwojowego między samorządami. W związku z tym konieczne będzie monitorowanie efektów reformy oraz ewentualne dostosowanie mechanizmów wyrównawczych.
2. W 2024 roku JST odnotowały znaczący wzrost dochodów, który wyniósł 19,2%, co było wynikiem m.in. jednorazowego transferu z budżetu państwa. Wzrost ten zrekompensował częściowo ubytek dochodów spowodowany zmianami podatkowymi, co wskazuje na potrzebę stabilizacji źródeł finansowania w dłuższej perspektywie.
3. Wydatki inwestycyjne JST w 2024 roku wykazały zróżnicowaną dynamikę, z pozytywnym wzrostem w powiatach ziemskich (+6,5%) oraz znacznym spadkiem w miastach na prawach powiatu (-26,3%). Taki rozkład wskazuje na różnice w sytuacji budżetowej i potencjale inwestycyjnym różnych jednostek samorządowych.
4. Wzrost udziału dochodów własnych w całkowitych dochodach JST, który osiągnął 50% w 2024 roku, podkreśla rosnącą autonomię finansową samorządów. Jednakże, w obliczu niekorzystnych trendów demograficznych, niektóre JST mogą mieć trudności w generowaniu wystarczających dochodów, co zwiększa ich zależność od subwencji.
5. W kontekście finansowania oświaty, konieczne jest przeanalizowanie efektywności systemu przekazywania środków, aby lepiej odzwierciedlał on rzeczywiste koszty realizacji zadań edukacyjnych. Wzrost wydatków na wynagrodzenia oraz utrzymanie infrastruktury edukacyjnej wymaga dostosowania algorytmu subwencji.
6. Wzrost znaczenia dochodów z podatków dochodowych (PIT i CIT) w finansowaniu JST, który osiągnie około 45% w 2025 roku, może stwarzać wyzwania dla samorządów borykających się z negatywnymi zmianami demograficznymi. Starzejące się społeczeństwo zwiększa zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze i zdrowotne, co może prowadzić do trudności w pokrywaniu potrzeb wydatkowych z dochodów własnych.
Główne rekomendacje
Główne rekomendacje
1. Wzmocnienie mechanizmów monitorowania efektów reformy finansowania JST: Należy wprowadzić systematyczne analizy wpływu nowego systemu finansowania na kondycję budżetów samorządowych, aby zidentyfikować jednostki, które mogą być szczególnie narażone na negatywne skutki demograficzne i gospodarcze. Regularne raportowanie pozwoli na szybką reakcję i ewentualne korekty w mechanizmach wyrównawczych.
2. Zwiększenie wsparcia dla gmin w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych: W obliczu spadku napływu środków z Unii Europejskiej, konieczne jest stworzenie programów wsparcia dla gmin, które pomogą im w skutecznym aplikowaniu o dotacje. Szkolenia oraz doradztwo w zakresie przygotowywania projektów mogą zwiększyć szanse na uzyskanie funduszy.
3. Optymalizacja wydatków na wynagrodzenia w sektorze publicznym: W związku z rosnącymi wydatkami na wynagrodzenia, samorządy powinny przeanalizować struktury zatrudnienia oraz wprowadzić mechanizmy efektywnościowe, które pozwolą na lepsze zarządzanie zasobami ludzkimi. Warto rozważyć wprowadzenie systemów motywacyjnych, które zwiększą efektywność pracy.
4. Rozwój strategii dostosowawczych do zmian demograficznych: Samorządy powinny opracować długoterminowe strategie, które uwzględnią zmiany demograficzne, takie jak starzejące się społeczeństwo. W szczególności należy skupić się na zwiększeniu dostępności usług opiekuńczych i zdrowotnych, a także dostosowaniu infrastruktury publicznej do potrzeb seniorów.
5. Zwiększenie transparentności w zakresie wydatków inwestycyjnych: W celu budowania zaufania społecznego, samorządy powinny wprowadzić mechanizmy zwiększające transparentność wydatków inwestycyjnych. Publikacja szczegółowych raportów dotyczących realizacji projektów oraz ich wpływu na lokalne społeczności może przyczynić się do lepszego zrozumienia i akceptacji działań podejmowanych przez JST.
6. Wspieranie współpracy między samorządami: Należy promować i wspierać współpracę między różnymi jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie realizacji wspólnych projektów inwestycyjnych oraz wymiany doświadczeń. Tego rodzaju kooperacja może prowadzić do efektywniejszego wykorzystania dostępnych zasobów oraz lepszego zaspokajania potrzeb lokalnych społeczności.